یکی از مباحث پر اهمیت در طرح ریزی واحد های صنعتی و غیر صنعتی ، مساله چیدمان می باشد که تاثیر بسزایی در عملکرد واحد مذکور خواهد داشت. به طور کلی از دو روش می توان به مساله چیدمان پرداخت : یکی روش سعی و خطا که بسیار هزینه زا می باشد و باید منابع زیادی را درگیر نمود و دیگری روش های علمی می باشد که نتایج بهینه ایی را به همراه خواهد داشت. باتوجه به وسعت کار و تجهیزات و اقلام درگیر در واحد ها روش دوم (روش علمی) پیشنهاد می گردد. بدین منظور در این پست قصد داریم با برخی مفاهیم و کلیات طرح ریزی بیشتر آشنا شویم.
نکته حائز اهمیت در مبحث طرح ریزی یا چیدمان اینجاست که این امر مختص واحد های صنعتی نمی باشد و می توان با توجه به استانداردهای موجود در مباحث تولیدی، غیر تولیدی، خدماتی ، بیمارستانی و … مورد استفاده قرار گیرد.
استفاده از اصول علمی طرح ریزی سبب می گردد تا نظم و ترتیب در کارها بوجود آید و کارگاه های منظم و تمیز که عامل مهمی در موفقیت واحد صنعتی می باشد داشته باشیم.
برنامه ریزی تسهیلات
با استفاده از برنامه ریزی تسهیلات متوجه می شویم که چگونه دارایی های ثابت مربوط به یک فعالیت، بهترین پشتیبانی را برای اهداف آن فعالیت فراهم می کند.
برنامه ریزی تسهیلات شامل مواردی همچون : جایابی (مکان یابی)، طراحی تسهیلات، جانمایی، ساختار، سیستم انتقال می باشد.
جایابی (مکان یابی)
پیدا کردن محل مورد نظر با توجه به مشخصه های لازم برای پشتیبانی و دست یابی به اهداف تعیین شده.
جانمایی
تعیین ترکیب، ترتیب و چگونگی کنار هم قرار گرفتن اجزا یک فعالیت به منظور دست یابی به اهداف مشخص شده . ( از موارد مهم می باشد)- طرح های جانمایی به دو صورت بیان می شوند : طرح های سازنده یا ایجاد ( برای اولین بار و با توجه به اطلاعات جمع آوری شده ارائه می گردد) و طرح های بهبود دهنده که طرح های موجود را با توجه به مسائل موجود و پیش آمده تغییر می دهد.
ساختار
به بحث کلیه ساختمان ها و سرویس های موجود در یک مجموعه می پردازد.
طراحی تسهیلات
جانمایی، سیستم انتقال و ساختار برای دست یابی به اهداف تعیین شده.
سیستم انتقال
عبارتند از جابجایی متریال (مواد)، پرسنل، اطلاعات، قطعات ساخته شده و نیمه ساخته شده، محصولات نهایی و … .
ساختار برنامه ریزی تسهیلات:
1- مکان یابی تسهیلات
2- طراحی تسهیلات
- طراحی سیستم های تسهیلات
- طراحی سیستم های انتقال مواد
- طراحی جانمایی تسهیلات
از موارد مهمی که باید در بحث طرح ریزی مورد توجه بیشتری قرار گیرد مساله جانمایی تسهیلات و طراحی سیستم انتقال مواد می باشد که به عنوان هسته مرکزی طرح ریزی شناخته می شود.
یکی از اهداف اصلی طرح ریزی این است که مواد اولیه (متریال مورد نیاز برای تولید محصول) با سرعت بیشتری وارد فرایند تولید شود و در کوتاه ترین زمان به صورت محصول نهایی از آن خارج گردد.
طرح استقرار
یعنی چگونگی قرار گرفتن تجهیزات، ماشین آلات و دپارتمان ها در کنار یکدیگر می باشد. (طرح اسقرار مختص تجیهزات نمی باشد بلکه تمامی موارد می تواند در بر بگیرد)
اگر بخواهیم مساله طراحی استقرار از دیدگاه سیستمی مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم باید موارد ذیل را در نظر گرفت:
- تعریف مساله
- تجزیه و تحلیل مساله
- ارائه آلترناتیوهای مختلف حل مساله
- ارزیابی آلترناتیوهای مختلف
- انتخاب بهترین آلترناتیو
- پیاده سازی طرح
- نگهداری و ادامه گزینه های اجرا شده
سیستم حمل و نقل
یکی از موارد مهم در کاهش هزینه های تولیدی محصول می باشد. سیستم حمل و نقل سیستمی می باشد که با حداقل هزینه ممکن، جریان مواد را به گونه ایی برقرار می سازد که بهینگی مکانی برای کلیه تجهیزات و دپارتمان های مختلف با توجه به نقشه استقراری که قبلا بر اساس اصول علمی بدست آمده به بهترین شکل ممکن برقرار گردد.
با توجه به مواردی که بیان شد می توان اینگونه استدلال نمود که اولین شرط داشتن یک تولید اقتصادی، وجود یک جریان بهینه مواد می باشد . لازمه وجود جریان بهینه مواد نیز قرار گرفتن تجهیزات بصورت کارامد در کنار یکدیگر است و این مورد نمی توان بدون توجه به داشتن یک سیستم حمل و نقل مطلوب حاصل گردد.
سطوح طراحی کارخانه در سه دسته خلاصه می گردد:
- سطح کلان
- سطح میانی
- سطح خرد
فرایند 17 مرحله ایی ایجاد یک واحد صنعتی:
- بررسی بازار
- پیش بینی فروش
- طراحی محصول
- طراحی فرایند
- طراحی عملیات
- طراحی واحد صنعتی
- ارزیابی مالی و اقتصادی طرح
- طراحی تجهیزات
- طراحی ساختمان ها
- تامین بودجه
- تدارکات
- عملیات اجرایی
- تولید و بهره برداری
- انبار داری محصولات نهایی
- توزیع
- بازاریابی و فروش
- دریافت بازخورد از بازار و مشتریان
عوامل تاثیر گذار در طراحی و ایجاد عبارتند از :
- ماهیت کارخانه ، واحد صنعتی، خدماتی، تجاری، بازرگانی
- مدیریت سهامداران و ذینفعان (داخلی و خارجی)
- برنامه ریزی راهبردی و استراتژیک
- مکان و محل احداث و نحوه دسترسی به ناوگان حمل و نقل و سرویس های مختلف
- فناوری های مورد استفاده
- ملاحظات حاصل از امکان سنجی طرح
همانطور که در این پست بیان شده اولین گام در فرایند طراحی ، شناخت و معرفی محصول می باشد. به شناخت و معرفی محصول نیز می توان طراحی محصول گفت. گام هایی که باید صورت پذیرد به شرح ذیل می باشد:
- مطالعه بازار و پیش بینی فروش
- طراحی محصول
- طراحی فرایند
- طراحی عملیات
- طرح ریزی استقرار
طراحی محصول چیست؟
طراحی محصول یک فرایند می باشد و هدف آن تعیین مشخصات کلی و جزئی محصول به گونه ای که محصول طبق خواسته مشتری با رعایت استانداردهای تعیین شده و به صورت اقتصادی قابل تولید باشد.
تعیین مشخصات کلی و جزئی محصول مستلزم موارد ذیل می باشد:
- جمع آوری اطلاعات نیازهای مصرف کنندگان
- نتایج پژوهشی واحد تحقیق و توسعه (R & D)
- دوره عمر محصول
- عوامل عمده در تولید محصول
- سیاست های سازمان
- عوامل داخلی و خارجی
- قیمت تمام شده
- قیمت فروش
- حاشیه سود مورد نظر
- رقبای تولید کننده
- کاربرد محصول
- تکنولوژی های مورد استفاده
- امکان سنجی و امکان پذیری تولید از نظر اقتصادی
- تعیین شکل و ساختار محصول
- نحوه بسته بندی
- نحوه حمل و نقل درون کارخانه ایی
- نحوه حمل و نقل برون کارخانه ایی (توزیع محصول)
4 عامل مهمی که همیشه در طراحی محصول مورد نظر قرار می گیرد عبارتند از:
- تعریف یا شناخت محصول
- دوره عمر محصول ( معرفی، رشد، بلوغ، اشباع، نزول)
- مهندسی محصول
- تجزیه و تحلیل و آنالیز محصول
